Owulacja - jak rozpoznać objawy, jak ją wyznaczyć i kiedy zacząć starania o dziecko?

Owulacja - co to jest?

Owulacja, zwana również jajeczkowaniem, jest częścią cyklu menstruacyjnego. Dochodzi do niej, gdy dojrzała komórka jajowa (oocyt) zostaje uwolniona z jajnika, a dokładniej - z pęcherzyka Graffa. Następnie uwolniony oocyt przemieszcza się do jajowodu. Dzięki temu jajeczko jest gotowe na zapłodnienie przez plemniki.

Jeśli zostanie zapłodnione, zarodek powędruje dalej do macicy i zagnieździ się w niej, z czego rozwinie się ciąża. Jeżeli nie dojdzie do połączenia z plemnikiem, komórka jajowa wraz z wyściółką macicy zostają usunięte podczas kolejnej miesiączki.

Warto pamiętać, że owulacja i dni płodne nie są dokładnie tym samym. Dojrzałe jajeczko może przetrwać około doby, plemniki z kolei w drogach rodnych nawet 5 dni. Do zapłodnienia może więc dojść przez współżycie nawet przed wystąpieniem jajeczkowania. Okno płodności trwa więc około 6 dni. To w tym okresie szanse na zajście w ciążę są największe.

Owulacja i uwalnianie hormonów podczas cyklu menstruacyjnego są kontrolowane przez część mózgu zwaną podwzgórzem. Wysyła ono sygnały nakazujące przedniemu płatowi przysadki mózgowej wydzielanie:

•  hormonu luteinizującego (LH)
  
• i hormonu stymulującego pęcherzyki (FSH).
  

Istotną rolę odgrywają też hormony jajnikowe:

• estrogen
• i progesteron.
  

Poziom estrogenów stopniowo podwyższa się w pierwszej fazie cyklu. Dzięki temu śluz szyjkowy staje się obfitszy i rzadszy, a błona śluzowa macicy przygotowuje się do zagnieżdżenia zarodka. Z kolei progesteron przygotowuje ciało do ciąży.

Owulacja a cykl menstruacyjny

Długość cyklu miesiączkowego jest uzależniona od momentu wystąpienia owulacji . U zdrowych kobiet w wieku rozrodczym cykl trwa zwykle od 28 do 32 dni. Za średnią jego długość przyjmuje się 28 dni. Pierwszy dzień krwawienia jest pierwszym dniem cyklu.

Nawet jeśli cykl u kobiety na ogół jest regularny, pod wpływem różnych czynników może dojść do zmian w jego długości. Oznacza to, że precyzyjne wyznaczenie dni płodnych nie jest takie oczywiste.

Objawy owulacji. Jak rozpoznać jajeczkowanie?

Obserwacja własnego ciała jest jedną z metod, która pomaga ustalić dni płodne i owulację u kobiety. Zbliżające się jajeczkowanie może spowodować wzrost ilości śluzu z pochwy. Wydzielina ta jest często przejrzysta i ciągnąca się - może nawet przypominać surowe białko jajka.

Inne charakterystyczne objawy owulacji to:

• tkliwość piersi,
• zwiększony popęd seksualny,
• ból jajników - charakteryzujący się dyskomfortem lub bólem po jednej stronie brzucha,
• bardziej miękka i lekko rozwarta szyjka macicy .

W związku z tym, że objawy dni płodnych nie są charakterystyczne, nie można opierać się tylko na nich. W wielu przypadkach pomiar temperatury oraz sprawdzenie stężenia hormonów okazują się metodami bardziej precyzyjnymi. Aby potwierdzić owulację, można wykonać testy owulacyjne lub udać się do ginekologa, który wykona badanie USG.

Każda kobieta przeżywa te dni inaczej. Do najbardziej charakterystycznych objawów czasem dołączają kolejne, np. ból głowy, bóle w dolnej części pleców czy zawroty głowy. Większość kobiet przechodzi jednak owulację bezboleśnie.

Objawy owulacji a temperatura ciała

Tuż po owulacji zwykle występuje niewielki wzrost temperatury ciała. Jest to spowodowane wyrzutem progesteronu, który zaczyna być wydzielany w momencie uwolnienia jajeczka. Następuje wtedy podwyższenie temperatury ciała o około 0,2-0,6 stopni Celsjusza. Kobiety są zazwyczaj najbardziej płodne przez 3 do 4 dni, przed wzrostem temperatury.

Sama owulacja trwa zaledwie 24 godziny. Z kolei bezpośrednio przed jajeczkowaniem (około 12 godzin) temperatura ciała może delikatnie spadać - do poziomu 36,4. W pierwszej połowie cyklu, a więc od menstruacji do początku owulacji, temperatura jest stabilna i  wynosi zwykle około 36,6 stopnia.

Za wszystkie te zmiany odpowiedzialne są hormony - głównie progesteron i estrogeny. To ten pierwszy hormon odpowiada za zwiększenie się temperatury ciała po jajeczkowaniu.

Te wahania temperatury ciała pozwalają mniej więcej określić, na którym etapie cyklu jest w danym momencie kobieta. Warto jednak pamiętać, że nie tylko owulacja lub jej brak mogą wpływać na zmiany w tym zakresie. Metoda termiczna jest nieprzydatna np. w czasie infekcji przebiegającej z gorączką. Jeśli mimo wszystko chcesz spróbować metody termicznej śledzenia owulacji, pamiętaj o kilku regułach.

Aby pomiar temperatury był jak najbardziej miarodajny, należy:

• mierzyć temperaturę rano po przebudzeniu się,
• zadbać o to, aby sen w dni pomiaru był spokojny i nieprzerwany,
• dokonywać pomiaru zawsze tym samym termometrem i w tych samych miejscach ciała (najlepiej w ustach, gdyż temperatura czoła często się waha i nie zawsze dobrze odzwierciedla temperaturę wewnętrzną - zwłaszcza, gdy istotne są tak niewielkie zmiany jej wartości),
• używać dokładnego termometru (najlepiej sprawdzi się termometr elektroniczny, który pokazuje temperaturę do dwóch miejsc po przecinku lub termometr owulacyjny - dostępny w aptekach),
• zmierzoną temperaturę zapisywać ręcznie lub w aplikacji.

Ile trwa owulacja w przeciętnym cyklu?

Owulacja trwa maksymalnie 48 godzin, przeważnie jednak jest to około 24 godzin. To czas, w którym komórka jajowa uwalnia się z pęcherzyka Graffa, czyli dojrzałego pęcherzyka jajnikowego. Gdy komórka jajowa jest dojrzała i gotowa do zapłodnienia, taki pęcherzyk pęka i uwalnia się z niego płyn zawierający właśnie jedną komórkę jajową.

Jeśli jednak jajeczko po uwolnieniu z jajnika nie zostanie zapłodnione, to jego aktywność i zdolność do zapłodnienia wygaśnie w ciągu 12-24 godzin. W przypadku, gdy nie dojdzie do zapłodnienia, to zarówno owo jajeczko, jak i wyściółka macicy zostaną wydalone z organizmu. Proces ten zajmuje do 2 tygodni i kończy się krwawieniem menstruacyjnym.

Istotne jest również to, że - choć owulacja występuje raz w miesiącu - to w ciążę możesz zajść nie tylko w tym jednym dniu. Do zapłodnienia może dojść także po współżyciu na kilka dni przed owulacją (przeważnie jest to 5-6 dni). Wynika to z czasu życia plemników w drogach rodnych - to właśnie kilka dni. Jeśli więc do zbliżenia dojdzie kilka dni przed owulacją, to plemnik może połączyć się z uwolnioną w tym czasie komórką jajową i dojdzie do zapłodnienia. Zapłodniona komórka jajowa przedostaje się z jajowodu do macicy i właśnie tam rozwija się ciąża.

Jak obliczyć owulację? Sposoby określania

Na długość cyklu, a tym samym na dzień wystąpienia owulacji, może wpływać kilka czynników. Do tych, które są w stanie zaburzyć długość cyklu, należą np.:

• stres,
• choroby,
• dieta
• treningi.

W celu dokładniejszego obliczenia owulacji można skorzystać z kalkulatora dni płodnych. Warto też zainstalować kalendarzyk cyklu na swoim smartfonie. Dzięki temu nie będziesz musiała ręcznie notować przebiegu swojego okresu. Ponadto program pomoże w interpretacji danych, tj. pomiaru temperatury. Wybór aplikacji jest spory, więc można bez problemu znaleźć najlepszą dla siebie.

Wśród najczęściej polecanych aplikacji można wymienić:

• OvuFriend,
• Flo,
• Clue,
• Kalendarz Miesiączka,
• Glow,
• OvuView.

Możesz również skorzystać z kalkulatora dni płodnych InviMed, dzięki któremu z łatwością określisz idealne dni na zajście w ciążę.

Moment owulacji wyznacza szczyt płodności w całym cyklu miesięcznym kobiety. To najlepszy moment na poczęcie dziecka dla par, które starają się o potomstwo. Obserwacja cyklu umożliwia precyzyjne wyznaczenie dni płodnych i, tym samym, skuteczniejsze próby poczęcia.

Monitorowanie śluzu

Jednym z najczęściej stosowanych sposobów określania dni płodnych i owulacji jest pomiar temperatury ciała. Ta jednak może się nieznacznie wahać w zależności od różnych czynników, dlatego zdecydowanie nie powinna być jedyną metodą.

Jednym z dodatkowych sposobów, które pomagają określić dni płodne, jest obserwacja śluzu szyjkowego. Zmienia się on w różnych dniach cyklu, dlatego wnikliwa obserwacja i rozpoznanie tych zmian mogą znacznie pomóc w określeniu dni płodnych i owulacji.

Jednym z najważniejszych wskaźników jest zwiększenie ilości wydalanego śluzu (odpowiadają za to estrogeny) oraz zmiana jego konsystencji. Tuż przed wystąpieniem owulacji staje się on przejrzysty, śliski, rozciągliwy i wodnisty - dzięki temu plemniki mają ułatwiony transport i lepsze warunki do przeżycia.

Po owulacji śluz ponownie zmienia swoją konsystencję i staje się gęsty, mętny, słabo rozciągliwy i lepki. To naturalna blokada dla plemników, która utrudnia, a wręcz uniemożliwia plemnikom przedostanie się do macicy.

Jak zmienia się wygląd i konsystencja śluzu w czasie cyklu miesiączkowego? Choć każda kobieta jest inna i tym samym jej ciało może wysyłać różne sygnały, to jednak w zdecydowanej większości cykl zmian śluzu jest podobny i wygląda następująco:

1. w czasie miesiączki - krew menstruacyjna nie jest śluzem szyjkowym, jednak warto wiedzieć, że w czasie miesiączki jest on także produkowany (ze względu jednak na wymieszanie z krwią, nie jesteś w stanie go zauważyć)
2. mętny, gęsty i lepki,
3. kremowy, bardziej rozciągliwy,
4. mokry, przejrzysty i wodnisty,
5. o konsystencji surowego białka jaja, bardzo rozciągliwy, śliski,
6. mętny, gęsty i lepki,
7. miesiączka.

O tym, że zbliża się owulacja, świadczy śluz mokry i wodnisty oraz o konsystencji surowego białka jaja. To właśnie najlepszy czas na starania o dziecko.

W większości przypadków śluzu jest tyle, że jego konsystencję zaobserwujesz przy podcieraniu się, na papierze toaletowym. Nie zawsze jest to jednak możliwe i dokładne, dlatego możesz dodatkowo samodzielnie kontrolować śluz, sprawdzając go.

Jak to zrobić?

Przed przystąpieniem do sprawdzania koniecznie dokładnie umyj i osusz ręce. Następnie przyjmij wygodną pozycję, w której będziesz miała łatwy dostęp do pochwy. Ostrożnie (aby nie sprawić sobie bólu) wprowadź palec wskazujący do pochwy, a następnie wyjmij go i obserwuj, jaki śluz się na nim znalazł. Dla lepszych obserwacji złącz palec wskazujący z kciukiem, a następnie je rozłącz - w ten sposób sprawdzisz, czy śluz jest wodnisty, rozciągliwy, lepki czy ma konsystencję surowego białka jaja.

Zestawy do pomiaru hormonu luteinizującego

Gdy jajeczko jest już dojrzałe, organizm uwalnia hormon luteinizujący (LH), który wyzwala uwolnienie komórki jajowej. Owulacja może nastąpić w ciągu 24 do 36 godzin po skoku LH. Zestawy do przewidywania owulacji mogą wykryć wzrost stężenia hormonu w moczu tuż przed owulacją. Testy owulacyjne można zakupić w każdej aptece. Pomiar domowy jest prostą i intuicyjną metodą, która pomaga rozpoznać owulację. Trzeba jednak mieć na uwadze, że mimo stosowania wszystkich możliwych metod, niejednokrotnie ciężko jest wyznaczyć dokładny dzień owulacji.

Nieregularna owulacja

Nie u każdej kobiety cykl miesiączkowy przebiega “książkowo”. Różne czynniki mogą wpływać na rozregulowanie go, a tym samym na nieregularną owulację.

Dotyczy to najczęściej kobiet w wieku przedmenopauzalnym, kiedy wydzielanie hormonów mogą już się wahać i powodować rozregulowanie cyklu. Naturalnie jednak ten stan dotyczy również młodszych kobiet, a zwłaszcza nastolatek, które dopiero dojrzewają płciowo. Przeciętny cykl menstruacyjny trwa 26-34 dni. O nieregularnej owulacji mówimy wówczas, gdy cykl nie mieści się w tym oknie.

Zdarza się, że w czasie cyklu nie dochodzi do uwolnienia jajeczka - wówczas mówi się o zjawisku braku jajeczkowania. Na nieregularność cyklu mogą wpływać czynniki wymienione w poprzednich częściach artykułu (dieta, stres, treningi), ale trzeba pamiętać o tym, że - choć częste - nie są to jedyne możliwe przyczyny zaburzeń cyklu menstruacyjnego.

W niektórych przypadkach nieregularna owulacja może być związana z chorobami - przede wszystkim z zespołem policystycznych jajników (PCOS), który znacząco wpływa na zaburzenie gospodarki hormonalnej organizmu, a tym samym na przebieg cyklu, w tym naturalnie także na owulację. .

Jeśli obserwujesz takie objawy, jak:

• cykle miesiączkowe powyżej 50 dni,
• nadmierne owłosienia całego ciała,
• podwyższone ciśnienie krwi,
• zwiększenie masy ciała,
• wypadanie włosów na głowie,
• pogorszenie stanu cery (zwłaszcza trądzik na twarzy, dekolcie, plecach),

wybierz się do lekarza, który podejmie dalsze kroki diagnostyczne.

Naturalnie nie tylko PCOS może rozregulowywać cykl. Tak samo przewlekły stres czy niedoczynność lub nadczynność tarczycy mają spory wpływ na gospodarkę hormonalną, rozregulowując ją. Zachwianie tej równowagi może powodować sporo problemów, w tym z miesiączkowaniem i - co za tym idzie - także z płodnością.

Dlaczego monitorowanie jajeczkowania jest ważne?

Jak już wspomniano, na cykl menstruacyjny, a tym samym na jajeczkowanie, wpływać może co najmniej kilka czynników. W przypadku, gdy jesteś na diecie, masz dużo stresu czy intensywnie trenujesz, niewielkie zaburzenia cyklu nie są specjalnie niepokojące.

Nie powinny być jednak regułą. Jeśli owulacja jest nieregularna co miesiąc lub nieregularność powtarza się często (o nieregularności mówimy wówczas, gdy różnica między cyklami wynosi co najmniej 5 dni), lepiej tego nie lekceważyć.

Po pierwsze - dlatego, że rzutuje to na płodność kobiety i jeśli para stara się o dziecko, sprawa może być znacznie utrudniona. Po drugie - czynników mogących zaburzać cykl jest o wiele więcej. Nawet jeśli żyjesz w stresie, uprawiasz sport czy stosujesz dietę, lepiej nie zakładać i nie brać za pewnik tego, że to wyłączne przyczyny nieregularnej owulacji. Istnieje bowiem kilka innych czynników - w tym o podłożu zdrowotnym - które mogą zaburzać cykl.

Należą do nich między innymi:

• zaburzenia hormonalne,
• nieprawidłowa praca tarczycy,
• niewydolność jajników,
• zespół policystycznych jajników (PCOS),
• hiperprolaktynemia,
• zaburzenia pracy nadnerczy.

Jeśli więc nieregularne cykle są w Twoim przypadku bardziej normą niż przypadkiem, skonsultuj się z lekarzem. Przedłużające się nieprawidłowości w funkcjonowaniu organizmu mogą rzutować negatywnie na zdrowie. W przypadku zaburzeń hormonalnych (zwłaszcza, jeśli zachwianiu ulegają proporcje estrogenów i progesteronu), ucierpieć na tym może kondycja serca, kości, metabolizm, a także kondycja psychiczna.

Owulacja a ciąża - kiedy zacząć starania o dziecko?

Jeśli staracie się o dziecko, to uważna obserwacja organizmu zdecydowanie ułatwi zajście w ciążę. Na tej podstawie będzie można bowiem wyliczyć dni płodne i w odpowiednim czasie podjąć starania o malucha. Warto jednak pamiętać o tym, by niekoniecznie czekać do samego dnia owulacji. Zbliżenie na kilka dni przed nią zwiększa szansę na zapłodnienie. Wynika to z tego, że plemniki mogą przeżyć w drogach rodnych kobiety nawet kilka dni. Jeśli więc będziecie czekać do samego dnia owulacji, szanse na zapłodnienie mogą się znacząco zmniejszyć!

Najczęściej zadawane pytania

1. Czy owulacja może się przesunąć?

Nawet, gdy kobieta regularnie miesiączkuje, to owulacja może się przesunąć. Może na to wpływać kilka czynników, zarówno środowiskowych, jak i zdrowotnych. Margines błędu, nawet jeśli jest niewielki, zawsze jest możliwy.

2. Czy można mieć więcej niż jedną owulację w ciągu jednego cyklu?

Co do zasady w cyklu miesiączkowym kobiety występuje jedna owulacja. Może zdarzyć się jednak tak, że nie wystąpi wcale albo urosną i pękną dwa lub więcej pęcherzykowi Graffa - w jednym lub w obu jajnikach.

3. Czy można mieć owulację bez okresu?

Owulacja to nieodłączna część cyklu miesiączkowego. Wówczas jajnik uwalnia komórkę jajową gotową do zapłodnienia. Zdarzają się jednak bezowulacyjne cykle menstruacyjne po których krwawienie może się nie pojawić albo wystąpić z bardzo znacznym opóźnieniem. Jeżeli nie dochodzi do ciąży to każda prawidłowy cykl owulacyjny powinien zakończyć się krwawieniem

4. Czy dzień owulacji to jedyny moment, kiedy można zajść w ciążę?

Zapłodnienie jest możliwe nawet po współżyciu na kilka dni przed dniem owulacji. Wynika to z faktu, że plemniki mogą przeżyć w drogach rodnych kobiety nawet kilka dni. Jeśli więc do zbliżenia dojdzie kilka dni przed owulacją, to plemniki mogą być wówczas jeszcze jak najbardziej zdolne do związania się z jajeczkiem.

5. Dlaczego nie mogę zajść w ciążę mimo owulacji?

Ludzki organizm jest bardzo skomplikowany i wiele czynników, nawet tych pozornie błahych i mało znaczących wpływa na różne procesy zachodzące w ciele. Nie inaczej jest z zapłodnieniem. Zbliżenie w czasie owulacji nie jest więc gwarancją zajścia w ciążę i wiele par stara się o dziecko bardzo długo. Średni czas uzyskania ciąży przy regularnym cyklu owulacyjnym i regularnym współżyciu i braku innych czynników chorobowych dla grupy wiekowej kobiet 20-30 lat wynosi od 5 do 12 cykli

Konsultacja merytoryczna:

lek. med. Robert Gizler - Specjalista ginekolog-położnik, Dyrektor Medyczny kliniki InviMed we Wrocławiu