Embriologia, embriolog, embrion - kompendium wiedzy o nauce
Dla przyszłych rodziców moment zapłodnienia pozaustrojowego jest niezwykle ważny i przełomowy. Mimo, że do procesu para przygotowuje się pod okiem lekarza prowadzącego, przydatna będzie garść podstawowych informacji odnośnie embriologii, nauki, która stanowi podstawy rozwoju technik wspomaganego rozrodu.
Spis treści
Embriologia jest dziedziną nauki, która zajmuje się badaniem rozwoju zarodka organizmów żywych: człowieka, zwierząt i roślin. Jej spolszczona nazwa pochodzi od greckiego embryon – czyli zarodek i logos – czyli nauka. W tym artykule postaramy się przekazać najważniejsze informacje dotyczące zarówno samej embriologii, jak i pracy embriologa, która ma ogromny wpływ na rozwój zarodka człowieka, zwanego też embrionem ludzkim.
Embriologia – rys historyczny i znaczenie nauki
Embriologia jako nauka w nowoczesnym ujęciu rozwinęła się stosunkowo późno, bo dopiero w XIX wieku, ale temat rozwoju płciowego i narządów rozrodczych człowieka intrygował ludzkość od starożytności[1]. Do jej późniejszego rozwoju przyczyniło się wynalezienie mikroskopu w epoce renesansu. Wówczas nastąpił wzrost znaczenia wielu nauk przyrodniczych.
Kolejnym przełomem w badaniach nad rozwojem zarodka było odkrycie plemników w 1677 roku. Jednak dopiero w 1827 roku Karl Ernst von Baer „odkrył komórkę jajową w pęcherzyku jajnikowym człowieka i ssaków”[2] i to on jest nazywany ojcem współczesnej embriologii.
Lata 70. XX wieku to następny przełom w badaniach nad sztucznym zapłodnieniem – in vitro. W 1978 roku w Anglii urodziła się Louise, która jako pierwsza na świecie została poczęta tą metodą.
Powyższe, bardzo skrócone informacje, pozwalają dostrzec, jak ogromne znaczenie dla rozwoju zarodka ma embriologia. Obecnie ta dziedzina nauki rozwija się bardzo dynamicznie i jest podstawą wielu obszarów medycyny. Jednym z zadań embriologii i embriologa jest spełnienie marzeń wielu rodziców o poczęciu dziecka.
Embriolog – czym się zajmuje?
Poznanie istoty działań procesów rządzących embriologią pozwala zwiększyć świadomość społeczną na temat metody sztucznego zapłodnienia. Dzięki współczesnej embriologii możliwe jest badanie: powstawania, rozwoju i implantacji zarodków, a także całego procesu rozwoju płodu aż do momentu urodzenia.
Jedną z dziedzin embriologii szczególnie ważną dla przyszłych rodziców, którzy zdecydują się na zapłodnienie in vitro i zostaną do niego zakwalifikowani, jest embriologia kliniczna. Praca embriologa klinicznego odbywa się głównie w laboratorium embriologicznym, a jej pierwszym kluczowym zadaniem jest przygotowanie gamet do zapłodnienia pozaustrojowego.
Pierwszy krok pracy embriologa klinicznego z gametami to ich odpowiednie oczyszczenie. Pobrane od kobiety komórki jajowe są krok po kroku przygotowywane do zapłodnienia a także oceniane pod względem ich dojrzałości[4]. Wybrane jajeczka łączy z wcześniej wyselekcjonowanymi i poddanymi ocenie jakościowej plemnikami. Procedura odbywa się przy pomocy mikroskopu (który przy udziale udziale urządzeń cyfrowych powiększa obraz o ponad sześć tysięcy razy) i indywidualnie dobranej metody zapłodnienia pozaustrojowego.
Kolejnym etapem pracy embriologa klinicznego jest obserwacja i hodowla zarodków do stadium blastocysty – finalnej fazy rozwoju zarodka w warunkach in vitro. Jeśli wszystko przebiega pomyślnie, to zarodek przygotowywany jest do transferu domacicznego. Implementacja zarodka po transferze jest zwieńczeniem odpowiedzialnej i niezwykle precyzyjnej pracy embriologa w procedurze in vitro.
Oprócz tego embriolog kliniczny zajmuje się zamrażaniem, przechowywaniem i rozmrażaniem zarodków, które w przyszłości mogą być wykorzystane. Do działań embriologa zaliczamy również prowadzenie banku komórek rozrodczych i zarodków.
Kluczowe wsparcie przy staraniu się o potomstwo
Choć zawód embriologa nie jest zbyt popularny, to jednak profesja ta jest kluczowa dla par starających się o dziecko. Warto więc poświęcić chwilę na zagłębienie w tę tematykę, by docenić osoby pomagające przy procesie in vitro. Dzięki temu można w pełni zrozumieć, czym zajmuje się pracownik wykształcony w dziedzinie embriologii i dlaczego jest aż tak potrzebny.
Etapy rozwoju zarodka w procedurze in vitro
Wiemy już, czym jest embriologia człowieka i na czym polega praca embriologa. Warto jeszcze bliżej przyjrzeć się etapom rozwoju zarodka w warunkach laboratoryjnych.
Zanim zarodek osiągnie stadium blastocysty (po którym następuje transfer zapłodnionej komórki do macicy), na kilka dni trafia do inkubatora, w którym zachodzą podziały i poszczególne etapy rozwoju zarodkowego człowieka.
Wyróżniamy kilka etapów rozwoju embrionu w procedurze in vitro:
- zygota – powstaje w pierwszej dobie po połączeniu gamet żeńskich i męskich;
- stadium zarodka 2-komórkowego – kiedy dobę po zapłodnieniu zygota dzieli się dwie komórki, oznacza to działanie plemnika i dobre wieści;
- stadium zarodka 4-komórkowego – po 48 godzinach od mikromanipulacji następuje kolejny podział na cztery komórki, które stają się blastomerami, czyli komórki powstałymi z podziału zygoty;
- stadium zarodka 8-komórkowego – po 72 godzinach zarodek podzielony jest już na 8 komórek;
- morula – w czwartej dobie powstałe blastomery (12-16) łączą się ze sobą;
- wczesna blastocysta – w piątej dobie zarodek osiąga swoją finalną taką fazę rozwoju, która pozwala określić, czy już jest gotowy do transferu do macicy;
- blastocysta ekspandująca – powstaje w szóstej dobie, kiedy zarodek składa się z około 100 komórek, zabezpieczająca do do tej pory osłonka sukcesywnie zanika i możliwy jest transfer embrionu do macicy lub zabezpieczenie na przyszłość w ciekłym azocie.
- blastocysta wykluwająca się - to etap rozwoju zarodka, który jako pierwszy następuje w macicy po transferze; słonka zabezpieczająca zarodek pękła a uwolniona blastocysta szuka miejsca do zagnieżdżenia;
[1] H. Bartel, Embriologia. Podręcznik dla studentów, Warszawa 2004, s. 16.
[2] Tamże, s. 20.
Konsultacja merytoryczna:
dr n. biol. Agnieszka Popow-Woźniak - ESHRE Senior Clinical Embryologist, starszy embriolog, kierownik laboratorium embriologicznego
