Genetyczne przyczyny niepłodności
Niepłodność genetyczna – genetyczne przyczyny problemów z zajściem w ciążę.
Niepłodność dotyka obecnie coraz więcej osób. Szacuje się, że w Polsce nawet 1,5 miliona par ma problemy związane z zajściem w ciążę (1). Przyczyn niepłodności jest wiele, ale w przypadku 15 do 30% osób u podstaw problemu leży niepłodność genetyczna (2). Jakie są genetyczne przyczyny niepłodności i jak można z nimi walczyć?
Czym jest niepłodność?
O niepłodności mówi się, gdy para nie może zajść w ciążę mimo 12 miesięcy regularnego (3-4 razy w tygodniu) współżycia bez zabezpieczenia (3). Wśród czynników niepłodności można wyróżnić zarówno czynniki żeńskie, jak i męskie (4).
Do czynników kobiecych zalicza się:
- zaburzenia owulacji,
- uszkodzenia lub niedrożność jajowodów,
- endometriozę,
- wady w budowie lub funkcjonowaniu macicy,
- przedwczesne wygasanie czynności jajników,
- czynnik szyjkowy.
Czynnikami męskimi są:
- niska jakość nasienia,
- niedrożność nasieniowodów,
- aspermia,
- brak ejakulacji.
Lekarze zwracają uwagę także na tzw. niepłodność idiopatyczną, czyli o nieznanej etiologii, którą diagnozuje się w około 30% przypadków.
Czynniki genetyczne wpływające na niepłodność
Niepłodność nie zawsze pojawia się od samego początku starań o potomstwo. Czasem para, która ma już dziecko lub dzieci poczęte naturalnie, odkrywa trudności podczas starań o kolejną ciążę. Mowa wtedy o niepłodności wtórnej.
W przypadku niepłodności pierwotnej, która uniemożliwia zajście w ciążę już od pierwszych prób, znaczna część winy może leżeć po stronie genów. Dotyczy to zarówno kobiet, jak i mężczyzn (5).
O genetycznych przyczynach niepłodności kobiecej można mówić w przypadku:
- dysgenezji gonad,
- poronień nawracających,
- przedwczesnego wygasania funkcji jajników.
U mężczyzn zaburzenia genetyczne powodujące niepłodność widoczne są w postaci zaburzeń produkcji plemników.
Poronienia nawracające
Poronieniem nazywa się zakończenie potwierdzonej klinicznie ciąży nie starszej niż 20 tygodni. Szacuje się, że około 20% kobiet choć raz w życiu doświadczyło poronienia.
Poronienia nawracające diagnozuje się, gdy co najmniej 3 następujące po sobie ciąże zakończyły się samoistnie przed 20 tygodniem (6).
Nawet 50% poronień samoistnych wynika z nieprawidłowego kariotypu płodu, który niekiedy spowodowany jest wadliwymi genami występującymi u rodziców (7). Często zmiany te są niewielkie i niełatwe do wykrycia, jednak u rodziców będących nosicielami wadliwych genów wzrasta nie tylko prawdopodobieństwo poronienia, ale również ryzyko występowania wad u płodu. Dlatego w przypadku poronień nawracających warto wykonać pełen panel badań genetycznych w konsultacji z doświadczonym genetykiem klinicznym.
Przedwczesne wygasanie funkcji jajników
To jedna z dosyć częstych przyczyn genetycznych niepłodności żeńskiej. Uważa się, że przedwczesne wygasanie czynności jajników (POF/POI) występuje u 1 na 100 kobiet przed czterdziestym rokiem życia i u 1 na 1000 kobiet, które nie ukończyły jeszcze trzydziestu lat. O POF/POI mogą świadczyć występujące zaburzenia miesiączkowania, a w USG widoczna jest niska liczba pęcherzyków jajnikowych i zmniejszona objętość jajników (8).
Kobiety cierpiące na POF/POI przechodzą menopauzę znacznie wcześniej – przyczyny tego stanu mogą być różnorodne i zwykle związane są z mutacjami w obrębie chromosomu X. Wśród innych przyczyn wyróżnia się:
- czynniki autoimmunologiczne,
- mechaniczne uszkodzenie jajników (np. w trakcie zabiegu chirurgicznego),
- radio lub chemioterapia.
W leczeniu stosuje się hormonalną terapię zastępczą.
POI
Trzeba pamiętać, że nie jest to leczenie przyczynowe, tylko objawowe, a nazwa została zmieniona z POF na POI, ponieważ u części pacjentek miesiączki, a więc i płodność, mogą powrócić.
Dysgenezja gonad
Dysgenezją gonad (9) nazywa się wady układu rozrodczego, w których dochodzi do nieprawidłowego wykształcenia jajników u kobiet lub jąder u mężczyzn. U kobiet może być związana z zespołem Turnera, a u mężczyzn występuje w przebiegu zespołu Klinefeltera. Może również być odmianą obojnactwa męskiego.
W przypadku stwierdzenia niepłodności wynikającej z dysgenezji gonad u pacjentki stosuje się procedurę in vitro z użyciem jajeczka niespokrewnionej dawczyni. Jeśli przyczyną jest dysgenezja jąder, można przeprowadzić inseminację lub in vitro z użyciem nasienia anonimowego dawcy.
Zaburzenia produkcji plemników
Czynnik męski może być przyczyną niepłodności nawet u 50% par, a nieprawidłowe parametry nasienia są najczęściej występującym czynnikiem. Zaburzenia produkcji nasienia niejednokrotnie mają swoje podłoże w nieprawidłowościach związanych z genami (10):
- mutacja genu CFTR u mężczyzn prowadzi do niedrożności nasieniowodów lub braku plemników w nasieniu,
- mikrodelecja reginu AZF chromosomu Y powoduje bardzo niską lub zerową liczbę plemników w nasieniu,
- mutacja genu AR może z kolei powodować zespół niewrażliwości na androgeny i zaburzenia w obrębie cech płciowych.
Genetyczne czynniki niepłodności są często niewidoczne na pierwszy rzut oka. Ich prawidłowe zdiagnozowanie jest istotne nie tylko dla przebiegu leczenia niepłodności, ale również dla zdrowia przyszłego potomstwa, ponieważ niektóre z mutacji mogą zostać mu przekazane.
Bibliografia:
- Koperwas, M., & Głowacka, M. (2017). Problem niepłodności wśród kobiet i mężczyzn–epidemiologia, czynniki ryzyka i świadomość społeczna. Aspekty zdrowia i choroby, 2(3), 31-49.
- WDOWIAK, Artur, SADOWSKA, Monika, BAKALCZUK, Szymon, et al. Przyczyny niepłodności męskiej. Psychospołeczne aspekty postrzegania zdrowia i urody. Lublin: Wyższa Szkoła SpołecznoPrzyrodnicza im. Wincentego Pola w Lublinie, 2016, p. 123-141.
- Szamatowicz M. Niepłodność. W: Położnictwo i ginekologia. Red. Bręborowicz G.H. Warszawa: Wyd. Lekarskie PZWL 2005; 737–754.
- Koperwas, M., & Głowacka, M. (2017). Problem niepłodności wśród kobiet i mężczyzn–epidemiologia, czynniki ryzyka i świadomość społeczna. Aspekty zdrowia i choroby, 2(3), 31-49.
- MIANOWSKA, Klaudia, LEWICKA, Magdalena, SULIMA, Magdalena, et al. Ocena kariotypu niepłodnych par. EJMT, 2015, vol. 3, p. 8.
- BRANCH, D. Ware, GIBSON, Mark, et SILVER, Robert M. Poronienia nawracające. N Engl J Med, 2010, vol. 363, p. 1740-47.
- Zawiła, Karolina. "Poronienia nawracające diagnostyka i leczenie. Model opieki nad pacjentką roniącą." (2015).
- STACHOWIAK, Grzegorz, ZAJĄC, Agnieszka, et WILCZYŃSKI, Jacek. Przedwczesne wygasanie czynności jajników. Menopausal Review/Przeglad Menopauzalny, 2012, vol. 11, no 2.
- McCann-Crosby, B., Mansouri, R., Dietrich, J. E., McCullough, L. B., Sutton, V. R., Austin, E. G., ... & Macias, C. G. (2014). State of the art review in gonadal dysgenesis: challenges in diagnosis and management. International journal of pediatric endocrinology, 2014(1), 1-17.
- SZATANIK, Karolina. Niepłodność męska–zaburzenia spermatogenezy. 2014.
