Stymulacja hormonalna jajników nazywana jest też stymulacją owulacji lub stymulacją jajeczkowania
Stymulacja hormonalna jajników
Stymulacja hormonalna (stymulacja owulacji) to procedura polegająca na zastosowaniu odpowiednio dobranych środków farmakologicznych w celu zwiększenia w jajnikach liczby dojrzałych, zdolnych do zapłodnienia, komórek jajowych.
Kiedy konieczna jest stymulacja hormonalna jajników?
- Pobudzenie jajników do produkcji pęcherzyków jajnikowych jest niezbędne w przypadku kobiet, które w ogóle nie jajeczkują, ponieważ bez owulacji nie mają szans na zajście w ciążę.
- Z farmakologicznej stymulacji jajników korzystają także pacjentki, u których mimo regularnych owulacji nie dochodzi do zapłodnienia (jest to tzw. hiperstymulacja kontrolowana).
Po co stymulacja owulacji do in vitro?
Warto uświadomić sobie, że nie wszystkie komórki jajowe mają szansę dać początek nowemu życiu. Statystycznie z 10 zapłodnionych oocytów uzyskuje się 7-8 zarodków, z czego tylko 3-4 są prawidłowo zbudowane i nadają się do transferu lub zamrożenia.
Gdy stosowana jest stymulacja hormonalna jajników, in vitro przynosi lepsze rezultaty, ponieważ w jednym cyklu powstaje więcej niż jeden pęcherzyk dominujący, a lekarze dysponują większą liczbą dojrzałych oocytów.
Stymulacja jajeczkowania przed in vitro
Hormonalna stymulacja owulacji (stymulacja jajeczkowania) przyczynia się do wyraźnego wzrostu skuteczności zabiegu inseminacji domacicznej oraz procedur zapłodnienia pozaustrojowego, dlatego większość par podejmujących leczenie niepłodności decyduje się na wspomożenie procesu jajeczkowania.
Stymulacja hormonalna jajników odbywa się według ściśle określonych zasad – tzw. protokół stymulacji dobiera się indywidualnie, przy uwzględnieniu takich danych dotyczących kobiety, jak:
- wiek,
- waga,
- stężenie hormonu antymülerowskiego (AMH) we krwi,
- wynik badania USG dopochwowego.
Procedura trwa z reguły 7-12 dni, tyle bowiem trwa proces dojrzewania pęcherzyków jajnikowych w jajniku.
Gdy pęcherzyki osiągną odpowiednie wymiary (więcej niż 17 mm), a badanie krwi wykaże właściwe stężenie estradiolu, pacjentka otrzymuje zastrzyk podskórny lub domięśniowy z hCG, który wywołuje najpierw dojrzewanie a potem owulację, czyli uwolnienie uzyskanych komórek jajowych.
Stymulacja owulacji zawsze musi odbywać się pod kontrolą
W trakcie stymulacji hormonalnej do in vitro kobieta znajduje się pod stałą obserwacją lekarską, konieczne jest bowiem bieżące monitorowanie wzrostu pęcherzyków jajnikowych (tzw. monitoring cyklu). Podczas 2-4 wizyt kontrolnych wykonywane jest badanie USG oraz pomiary stężeń hormonów w celu oceny reakcji organizmu na podawane leki i określenia optymalnego momentu na pobranie komórek jajowych.
Długi czy krótki protokół stymulacji hormonalnej?
Skuteczność prawidłowo dobranego protokołu stymulacji nie zależy ani od jego rodzaju (protokół długi, krótki, z antagonistą itp.) ani od zastosowanych leków hormonalnych, lecz jest kwestią indywidualną. Dlatego porównywanie leków do stymulacji przepisanych przez różnych lekarzy między różnymi pacjentkami nie ma sensu.
Skutki uboczne stymulacji jajników
Leki hormonalne pobudzające produkcję pęcherzyków jajnikowych mają krótkie działanie i z reguły nie powodują przykrych działań ubocznych, ale muszą być podawane pod ścisłą kontrolą lekarza, który oceni liczbę pęcherzyków owulacyjnych i stwierdzi, czy wszystkie prawidłowo wzrastają.
Przyjmuje się, że prawidłowa liczba pęcherzyków antralnych (o średnicy 3-10 mm) to 5-15 w każdym jajniku, natomiast większe ich ilości, np. 20-30 mogą wskazywać na zespół policystycznych jajników. Stan ten może stanowić poważne zagrożenie dla kobiety, ponieważ w wyniku zastosowania leków hormonalnych może dojść do wystąpienia zespołu hiperstymulacji jajników (OHSS).
Niepokojącym objawem jest też niepękanie pęcherzyków mimo stosowanych leków, może bowiem doprowadzić do rozwoju torbieli na jajnikach.
Zespół hiperstymulacji jajników
Mianem zespołu hiperstymulacji jajników (OHSS – Ovarian Hyperstimulation Syndrome) określa się sytuację, w której pęcherzyki jajnikowe i jajniki powiększają się w sposób niekontrolowany, mimo zaprzestania stosowania leków stymulacyjnych, a w wyniku działania szeregu substancji wydzielanych przez pobudzone jajniki dochodzi do zmian ogólnoustrojowych, m. in do przemieszczenia się płynów ustrojowych do przestrzeni poza naczyniami krwionośnymi.
Hiperstymulacja jajników (OHSS) może mieć jedną z czterech postaci: łagodną, umiarkowaną, ciężką lub krytyczną.
Jeśli OHSS ma łagodną postać, kobieta doświadcza ucisku lub pobolewania podbrzusza, czasami nudności; po kilku dniach od odstawienia leku hormonalnego symptomy te ustępują samoistnie w miarę jak stężenie hormonów we krwi stopniowo zmniejsza się.
Zespół hiperstymulacji jajników o umiarkowanie nasilonym przebiegu wywołuje oprócz objawów wymienionych przy przebiegu łagodnym, powiększenie obwodu brzucha, wymioty lub biegunkę; dolegliwości bólowe stają się bardziej nasilone.
Kobiety, u których występuje postać ciężka lub krytyczna OHSS, doświadczają bardzo znacznego powiększenia jajników, wodobrzusza i zaburzeń oddychania. Jeżeli nie znajdą się pod opieką lekarską, grozi im niewydolność krążenia, zaburzenia krzepnięcia, a nawet śmierć.
Wśród czynników zwiększających ryzyko hiperstymulacji jajników wymienia się:
- młody wiek,
- szczupłą budowę ciała,
- wysoką rezerwę jajnikową,
- zespół policystycznych jajników.
***
Konsultacja medyczna artykułu: led. med. Robert Gizler, ginekolog-położnik, dyrektor medyczny kliniki InviMed we Wrocławiu. Członek Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego (PTG), Polskiego Towarzystwa Medycyny Rozrodu i Embriologii (PTMRiE) oraz Europejskiego Towarzystwa Embriologii i Rozrodu Człowieka (ESHRE).
