Plemniki – czym są i jak długo żyją? Poznaj ciekawostki na temat męskiej płodności

Plemnik – czym jest i jaka jest jego budowa?

Plemnik to męska gameta, czyli komórka rozrodcza mężczyzny. Jego zadaniem jest zapłodnienie komórki jajowej kobiety i przekazanie materiału genetycznego mężczyzny potomstwu. Składa się on z główki, wstawki i witki.

Główka plemnika zawiera jądro komórkowe i akrosom, który powstaje na szczycie główki z fragmentu aparatu Golgiego. Akrosom, położony w przedniej części główki plemnika, zawiera enzymy hydrolityczne, dzięki którym plemnik ma możliwość wniknięcia przez komórki wieńca promienistego i osłonkę przejrzystą do wnętrza komórki jajowej i zapłodnienie jej. W prawidłowo ukształtowanych plemnikach akrosom powinien zajmować od 40% do 70% powierzchni główki plemnika. Błona komórkowa plemnika zawiera pierścień równikowy – jest to zagłębienie błony komórkowej położone w pobliżu tylnej części akrosomu. W tylnej części główka plemnika jest nieco wklęsła od strony szyjki. W dojrzałych plemnikach jądro komórkowe jest haploidalne, oznacza to że posiada pojedynczy garnitur chromosomowy (23 chromosomy). Chromatyna (zbudowana głównie z DNA i białek) w jądrze komórkowym plemnika jest silnie skondensowana. Ocena upakowania chromatyny jest ważnym wskaźnikiem przebiegu spermatogenezy i jakości ojcowskiego genomu.

Witka, zapewniająca ruch plemnika, składa się z szyjki, wstawki, części głównej i części końcowej. Szyjka łączy się z główką plemnika. Znajdują się tu dwie centriole. Jedna z nich bierze udział w tworzeniu włókna aksonemalnego, które stanowi podstawowy aparat ruchu plemnika przebiegający przez całą długość witki. Wstawka zawiera liczne mitochondria ułożone spiralnie wokół włókna aksonemalnego, dzięki czemu stanowi swoiste „centrum energetyczne” komórki plemnika zapewniające mu zapas energii do poruszania się. Wstawka jest mniej więcej tej samej długości co główka plemnika. Jest to też najgrubsza część całej witki. Część główna witki zawiera aksonemę otoczoną grubymi włóknami i osłonką włóknistą, a część końcowa wyłącznie włókno aksonemalne (bez osłonki) otoczone jedynie błoną komórkową. W prawidłowo uformowanych plemnikach witka jest prosta lub lekko wygięta, nie może być jednak złamana czy zapętlona.

Dojrzały plemnik osiąga długość około 60 mikrometrów. Jego główka ma długość 5—6 mikrometrów, a szerokość około 3 mikrometrów.

Plemniki – gdzie je znajdziemy?

Dojrzałe plemniki magazynowane są w najądrzu i pęcherzykach nasiennych. Uwalniane są podczas wytrysku. Transport plemników w męskim układzie płciowym ma charakter bierny, zależny od ciśnienia płynu wewnątrzkanalikowego w jądrze oraz w najądrzu, a także od ruchów perystaltycznych nasieniowodów.

Po wytrysku większość plemników dostaje się w okolice szyjki macicy. Część z nich aktywnie przedostaje się do jamy macicy, a następnie do jajowodów. W bańce jajowodu – jego najszerszej części – dochodzi do zapłodnienia.

Jak długo żyją plemniki?

Zdolność do przeżycia plemników zależna jest od temperatury i pH środowiska, w którym przebywają. Duży wpływ na czas przeżycia plemników w drogach rodnych kobiety ma jakość śluzu szyjkowego. Śluz wydzielany pod wpływem wzrostu stężenia estrogenów jest rzadki, przejrzysty i obfity, a jego odczyn pH jest lekko zasadowy i wynosi ok 7-8. W takich warunkach plemniki przeżywają zazwyczaj od 48 do 72 godzin od ejakulacji, jednak zdarza się, że w bańce jajowodu znajduje się plemnik zdolny do zapłodnienia nawet 80 godzin od wytrysku.

W przypadku oddziaływania na nasienie nieprawidłowego śluzu o niższym pH i większej gęstości (śluz mętny, białawy) żywotność plemników się skraca do kilku bądź kilkunastu godzin. Przeżywalność plemników zmniejsza się również ze wzrostem temperatury.

Plemnik – co wpływa na męską płodność?

Zbyt wysoka temperatura(sauna, długotrwała gorączka, siedzący tryb życia skutkujący przegrzewaniem jąder) może być również przyczyną zaburzeń morfologicznych plemników, denaturacji ich białek i uszkodzenia DNA.

Plemniki zdolne do zapłodnienia charakteryzują się:

• nieuszkodzonym DNA

• wysoką żywotnością

• znaczną ruchliwością

• zdolnością do kapacytacji i reakcji akrosomalnej

• obecnością odpowiednich receptorów rozpoznawanych przez oocyt.

Jedną z podstawowych przyczyn niepłodności u mężczyzn są zaburzenia budowy plemników i ich materiału genetycznego. Przyczyną tych destrukcyjnych zmian często jest tzw. stres oksydacyjny, czyli stan w którym nadmiar reaktywnych form tlenu i innych czynników utleniających przeważa nad możliwościami antyoksydacyjnymi organizmu. Wolne rodniki uszkadzają jądra, śródbłonek naczyń krwionośnych, komórki podporowe i komórki Leydiga. Dochodzi do rozszczelnienia błon komórkowych, uszkodzenia materiału genetycznego i apoptozy (zaprogramowanej śmierci) plemników. Zmniejsza się liczba i koncentracja plemników, pogarsza ich jakość i ruchliwość. Stres oksydacyjny zmniejsza również syntezę testosteronu powodując spadek libido lub całkowitą impotencję.

Równowagę w organizmie mogą przywrócić naturalne przeciwutleniacze. Szczególnie skuteczne w kontekście męskiej płodności są:

• cynk

• selen

• witamina C

• L-karnityna.

Pomocne okazać się mogą również:

• glutation i jego prekursor N-acetylocysteina

• witamina E

• koenzym Q10.

Do prawidłowej syntezy materiału genetycznego niezbędny jest natomiast kwas foliowy i foliany. Wśród składników diety zwiększających ruchliwość plemników wymienić można L-argininę. Jest to aminokwas, który przez wpływ na uwalnianie tlenku azotu pobudza również libido.

Na rynku znajdziemy różnorodne suplementy diety powstałe dla mężczyzn, którzy starają się o dziecko i chcą wspomóc swoją płodność. Przy selekcji preparatów warto zwrócić uwagę na to, czy suplement posiada odpowiednie badania laboratoryjne. Wówczas mamy pewność, że zawartość składników aktywnych w preparacie jest zgodna z tą deklarowaną przez producenta. Medicover Vital Płodność Men to suplement diety opracowany przez farmaceutów z myślą o mężczyznach powyżej 18 roku życia starających się o dziecko. Kapsułki zawierają w składzie mikro- i makroelementy, w tym cynk, który pomaga w utrzymaniu prawidłowej płodności i funkcji rozrodczych oraz selen, który wpływa na prawidłowy przebiegu spermatogenezy. Ponadto synergiczne działanie wszystkich składników przyczynia się do utrzymania prawidłowego poziomu testosteronu we krwi oraz poprawy ogólnego samopoczucia. Formuła preparatu jest przyjazna dla osób na diecie bezglutenowej, nie zawiera także cukru i barwników.

Kolejną przyczyną niepłodności męskiej są reakcje immunologiczne. Na przykład przeciwciała igG i IgA wytworzone podczas infekcji skierowane przeciwko Chlamydia trachomatis wpływają niekorzystnie na jakość nasienia. Również niedrożność dróg wyprowadzających nasienie przyczynia się do rozwoju autoagresji. U większości mężczyzn poddanych wazektomii pojawiają się immunoglobuliny przeciwplemnikowe klasy A i G. Przeciwciała łączą się z plemnikami powodując ich aglutynację, hamują kapacytację lub reakcję akrosomalną i uniemożliwiają im zapłodnienie oocytu.

Niemożność poczęcia dziecka może mieć również podłoże jatrogenne. Do leków negatywnie wpływających na męską płodność zaliczamy:

• leki onkologiczne

• kolchicynę

• allopurinol

• niektóre antybiotyki (nitrofurantoinę, tetracykliny, gentamycynę, neomycynę, erytromycynę)

• cymetydynę

• sulfasalazynę

• spironolakton

• prazosynę

• hormony (anaboliki, estrogeny, androgeny, analogi gonadotropin)

• niektóre leki przeciwdepresyjne (inhibitory MAO)

• przewlekle stosowaną aspirynę.

Mimo wielu doniesień nie dowiedziono niekorzystnego wpływu na jakość nasienia pozostałych niesteroidowych leków przeciwzapalnych.

Znacznie większe zagrożenie dla męskiej płodności stanowią używki i narkotyki. Nałogowe palenie tytoniu prowadzące do powstania stresu oksydacyjnego i uszkodzeń DNA skutkuje obniżeniem parametrów płodności i wystąpieniem wad rozwojowych u potomstwa. Płodności nie sprzyja także nadmierne spożywanie alkoholu. Z kolei długotrwałe stosowanie marihuany zmniejsza liczbę plemników i objętość ejakulatu, zaburza również ruchliwość i jakość męskich komórek rozrodczych.