Wysoka prolaktyna u kobiet i mężczyzn. Na co wpływa?

Czym jest prolaktyna?

Prolaktyna jest hormonem, którego nazwa pochodzi od funkcji stymulacji produkcji mleka (laktacji) u ssaków. Zwiększone stężenie prolaktyny w surowicy podczas ciąży powoduje powiększenie gruczołów sutkowych w celu wytwarzania pokarmu. Proces ten rozpoczyna się zwykle wraz ze spadkiem progesteronu pod koniec ciąży. Hormon odgrywa także ważną rolę w zachowaniach macierzyńskich (1). Ponadto spełnia około 300 innych funkcji w organizmie. Można je podzielić na kilka rodzajów: funkcje reprodukcyjne, metaboliczne, regulację płynów (osmoregulacja), regulację układu odpornościowego (immunoregulacja) i funkcje behawioralne (2).

U ludzi prolaktyna jest wytwarzana przez komórki laktotropowe zarówno w przednim gruczole przysadki, jak i w wielu innych miejscach w organizmie. W przysadce mózgowej jest też magazynowana, a następnie uwalniana do krwiobiegu. Ludzka prolaktyna jest ponadto wytwarzana, w małych ilościach, w macicy, komórkach odpornościowych, mózgu, piersiach, prostacie, skórze i tkance tłuszczowej (3). 

Jednym z głównych regulatorów produkcji prolaktyny z przysadki mózgowej jest hormon zwany dopaminą, który jest wytwarzany przez podwzgórze. Estrogen jest kolejnym kluczowym regulatorem prolaktyny - zwiększa produkcję i wydzielanie prolaktyny z przysadki mózgowej. Poza nimi cały szereg innych hormonów zwiększa lub zmniejsza ilość prolaktyny uwalnianej w organizmie, a niektóre przykłady to hormon uwalniający tyreotropinę (tyreoliberyna), oksytocyna i hormon antydiuretyczny (4).

Wysoki poziom prolaktyny u kobiet i mężczyzn - co to oznacza?

Jeśli poziom prolaktyny jest wyższy niż normalnie, może to oznaczać, że istnieje pewien rodzaj guza przysadki mózgowej, który zwiększa produkcję hormonu. Inne możliwe przyczyny to:

• niedoczynność tarczycy,
• zespół policystycznych jajników,
• leki na depresję lub psychozę,
• opioidy,
• niektóre produkty spożywcze lub zioła, w tym kozieradka czy nasiona kopru włoskiego,
• podrażnienia ściany klatki piersiowej (spowodowane bliznami pooperacyjnymi, półpaścem lub nawet zbyt ciasnym stanikiem),
• stres,
• nadmierny wysiłek fizyczny (5). 

Podwyższony poziom prolaktyny obniża poziom hormonów płciowych - estrogenów u kobiet i testosteronu u mężczyzn. Jego nadmiar może też stymulować wytwarzanie mleka w piersiach u mężczyzn oraz u kobiet, które nie są w ciąży. Poza tym wśród charakterystycznych objawów guza mogą pojawić się zaburzenia widzenia i bóle głowy (6). Pozostałe symptomy mogą wynikać ze zmniejszenia produkcji innych hormonów przez przysadkę mózgową w wyniku ucisku guza.

U kobiet zbyt duża ilość prolaktyny może powodować:

• nieregularne miesiączki, ich zanik lub brak jajeczkowania,
• bolesne współżycie z powodu suchości pochwy,
• ból w piersiach,
• trądzik i nadmierny wzrost owłosienia na ciele i twarzy (7).

Są to istotne informacje dla aspirujących i przyszłych mam. Nadprodukcja hormonu może zaburzać okres i prowadzić do niepłodności. Prolaktyna jest również bardzo ważna w ciąży, aby płód mógł się prawidłowo rozwijać i aby rozwiązanie przebiegło bez komplikacji.

U mężczyzn wyższy poziom prolaktyny może wpływać na:  

• zaburzenia erekcji i funkcjonowania jąder,
• hipogonadyzm,
• spadek libido,
• zmniejszone owłosienie ciała i twarzy,
• czasem powiększenie piersi (8).

Jakie badania wykonać przy podwyższonej prolaktynie?

Prawidłowe stężenie tego hormonu wynosi 102 – 496 µIU/l u kobiet niebędących w ciąży i 86 – 324 µIU/l u mężczyzn. Jeśli lekarz podejrzewa podwyższony poziom prolaktyny, czyli hiperprolaktynemię, skieruje pacjenta na badanie krwi. Prolaktynę oznacza się w surowicy krwi, a próbkę pobiera się z żyły, najczęściej z dołka łokciowego. 

Badanie najlepiej wykonywać rano, na czczo i po niezakłóconym, około 8-godzinnym śnie. Nie należy pobierać krwi po stresujących sytuacjach czy po karmieniu piersią, a na dzień przed zalecana jest abstynencja od alkoholu i współżycia. Bardzo ważne jest poinformowanie lekarza o zażywanych lekach. Niektóre z nich mogą zaburzać wyniki, m.in. leki antykoncepcyjne, leki na ciśnienie krwi czy antydepresanty. 

W niektórych przypadkach poziom prolaktyny może być zafałszowany, tj. niższy w wyniku laboratoryjnym niż jego prawdziwy poziom w przypadku bardzo wysokich stężeń prolaktyny w surowicy (efekt haka). Dochodzi do tego z powodu ograniczeń metody badania poziomu prolaktyny (wysycenia przeciwciał). W tym przypadku u pacjentek istnieją wyraźne objawy lub nieprawidłowości w badaniach obrazowych (makrogruczolak przysadki), natomiast poziom jest nieadekwatnie niski lub niższy niż oczekiwany. Innym przykładem jest nieadekwatnie wysoki poziom prolaktyny u pacjentek bezobjawowych lub o dyskretnych objawach, w tym przypadku dochodzi do wykrycia nieaktywnych konglomeratów tak zwanej makroprolaktyny. Te sytuacje wymagają wykonania dodatkowych badań lub odpowiedniego przygotowania próbki przed jej badaniem.

Bibliografia:

1. https://www.britannica.com/science/prolactin

2. https://www.hellozdrowie.pl/prolaktyna-normy-prawidlowe-ile-wynosza/

3. https://www.hormone.org/your-health-and-hormones/glands-and-hormones-a-to-z/hormones/prolactin

4. https://www.hormone.org/your-health-and-hormones/glands-and-hormones-a-to-z/hormones/prolactin

5. https://www.webmd.com/a-to-z-guides/prolactin-test

6. https://helloclue.com/articles/cycle-a-z/hyperprolactinemia-and-the-menstrual-cycle

7. https://www.webmd.com/a-to-z-guides/prolactin-test

Autoryzacja treści:

lek. med. Grzegorz Ziółkowski - specjalista ginekolog - położnik z kliniki InviMed w Warszawie (Praga)