Tokofobia – czym jest paniczny lęk przed porodem?

Jak często występuje tokofobia?

Oszacowano, że tokofobia może dotyczyć ponad 20% kobiet w krajach zachodnich. Analizy prowadzone przez badaczy Uniwersytetu Medycznego w Szczecinie wykazały, że w latach 2014-2018 tokofobia stanowiła 25% pozapołożniczych wskazań do cięcia cesarskiego, czego nie odnotowywano w poprzednich latach.

Jakie są rodzaje tokofobii?

Powszechne obawy zgłaszane przez kobiety cierpiące na tokofobię mogą być związane z lękiem przed nieznanym, bólem porodowym i bezpiecznym przyjściem dziecka na świat. Przyczyny tokofobii mogą być jednak złożone, w tym trudne doświadczenia w dzieciństwie, wcześniejsze traumatyczne doświadczenia w szpitalu, historia wykorzystania seksualnego oraz brak zaufania do personelu szpitala.

Tokofobia może być pierwotna lub wtórna. Pierwsza dotyczy kobiet, które nigdy nie rodziły i najczęściej ma podłoże nerwicowe. Strach ten może być również spowodowany opowieściami innych kobiet, które rodziły lub śmiercią bliskiej osoby podczas porodu. Wiele kobiet mówi, że boją się utraty kontroli nad swoim ciałem podczas porodu i nieznanej ilości bólu. Przeraża ja to, że ich ciało zmieni, że przestaną w nim rozpoznawać siebie lub że przestaną być atrakcyjne dla partnera. Strach przed porodem może być związany z wcześniejszą historią zaburzeń psychicznych tj. niepokój, depresja lub zaburzenia odżywiania.

Tokofobia wtórna jest związana z traumatycznymi doświadczeniami podczas wcześniejszych porodów/porodu lub może występować w przebiegu zaburzeń depresyjnych, które pojawiły się wcześniej. Wśród możliwych przyczyn jest też traumatyczny przebieg poprzedniej ciąży, np. poronienie. Co ważne, zauważono, że techniki wspomaganego rozrodu nie są związane ze wzrostem częstości występowania tokofobii. W najgorszym przypadku tokofobia może być tak głęboka, że niektóre kobiety, nawet te, które pragną mieć dzieci, decydują się nie zachodzić w ciążę.

Jaka jest różnica pomiędzy zwykłym strachem a tokofobią?

Wiele powszechnych fobii obejmuje strach przed wysokością, miejscami publicznymi lub przebywaniem w zamkniętych pomieszczeniach. Ludzie z fobiami unikają tego, czego się boją, a jeśli nie mogą, doświadczają paniki, szybkiego bicia serca, duszności, drżenia i silnego pragnienia ucieczki. Tokofobia zawiera się w grupie tzw. fobii specyficznych, które są określone kryteriami diagnostycznymi w klasyfikacjach medycznych (ICD-10 lub DSM 5). Specyficzne (tzw. izolowane) postaci fobii mogą dotyczyć konkretnych cech środowiska (np. wiatru – ankraofobia), przedmiotów, zwierząt lub konkretnych sytuacji. Stąd też tokofobia znajduje się w tej samej grupie zaburzeń jak np. arachnofobia (lęk przed pająkami), hemofobia (strach przed krwią) czy też lepidopterofobia (fobia przed motylami).

W przypadku fobii specyficznej zazwyczaj lęk jest silniejszy i pojawia się natychmiast w sytuacji, która może wywoływać fobię. Może występować również wyraźne unikanie wszelkich tematów związanych z tematem wywołującym lęk. Strach prowadzi również do odczuwania dyskomfortu i stresu oraz może wpływać na inne sfery życia. W przypadku lęku przed porodem nawet widok innej ciężarnej kobiety może wywołać płacz, hiperwentylację, pocenie się i mdłości.

Czynniki związane ze strachem przed porodem

Wśród najczęstszych czynników związanych z tokofobią można wymienić:

• lęk przed bólem,
• niski próg bólu,
• obawa o zdrowie dziecka.

Ponadto istotne są przyczyny związane z utratą kontroli nad sytuacją, zmianami w ciele i lęk przed nieznanym, w tym:

• strach przed utratą prywatności i godności,
• strach przed powikłaniami ciąży/porodu lub znaczną szkodą dla dziecka,
• brak wsparcia ze strony bliskich,
• strach przed brakiem odpowiedniego uśmierzenia bólu lub nieuzyskaniem odpowiedniej opieki medycznej.

Wielu badaczy zauważa, że kobiety odczuwające lęk przed porodem naturalnym również silniej odczuwają ból podczas porodu, co jeszcze bardziej może wzmacniać późniejszy lęk przy kolejnej ciąży. U kobiet z tokofobią lęk i obawy są tak silne i intensywne (często związane z objawami fobii takimi jak ataki paniki, bezsenność i koszmary senne), że wymagają specjalistycznej opieki.

Strach przed porodem może też wynikać z depresji lub innych schorzeń psychicznych, np. zaburzenia obsesyjno-kompulsywnego (OCD) czy zespołu lęku napadowego. Gdy kobieta ma współistniejącą depresję, niezależnie od tego, czy była w poprzedniej ciąży, czy nie, mogą ją nachodzić natrętne myśli, że umrze, jeśli spróbuje urodzić dziecko. W takiej sytuacji lęk przed porodem jest związany z depresją i osobowością depresyjną. Tokofobia może też współistnieć z innym fobiami: strachem przed zastrzykami, strachem przed widokiem krwi czy lękiem społecznym.

Pomoc i terapia w przypadku tokofobii

Jak sobie radzić ze strachem przed porodem? Tak jak w przypadku wszystkich zaburzeń lękowych, w leczeniu ogromną rolę odgrywa psychoterapia. W przypadku zauważenia niepokoju, który nasila się w miarę zbliżania się terminu rozwiązania ciąży, warto udać się na konsultację psychologiczną. Spotkanie ze specjalistą może pomóc przyjrzeć się, czy towarzyszący strach jest naturalnym zjawiskiem, czy też wymaga podjęcia interwencji terapeutycznej. Jeśli lęk jest związany po prostu z nową sytuacją, to zazwyczaj kilka spotkań z psychologiem jest wystarczającą formą pomocy.

W przypadku istnienia fobii, często terapia jest dłuższa. Dlatego ważne jest, żeby nie czekać z decyzją o konsultacji do ostatniej chwili, tylko zgłosić się jak najwcześniej. Tokofobia, podobnie jak inne fobie, może być leczona za pomocą terapii poznawczo-behawioralnej z wykorzystaniem technik ekspozycji i redukcji lęku lub leków przeciwlękowych i antydepresyjnych.